आरोग्यनामा ऑनलाइन टीम – आज आपण ब्लड क्लॉटींग आणि त्यामुळं होणारे विकार कोणते आहेत तसेच याचे प्रकार किती आहेत याची माहिती घेणार आहोत. याशिवाय याची कारणं काय आहेत, याची लक्षणं कोणती आहेत आणि यावर काय उपचार केले जातात तसेच याचं निदान कसं केलं जातं याची देखील सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
ब्लड क्लॉटींगमुळं होणारे विकार
खूप जास्त वेळ रक्तस्त्राव झाल्यानं किंवा रक्तवाहिन्यात रक्त अडकून राहिल्यानं उद्भवणारे विकार म्हणजे ब्लड क्लॉटींगमुळं होणारे विकार आहेत.
काय आहेत याची लक्षणं ?
ब्लड क्लॉटींगमुळं होणारे विकार हे 2 प्रकारचे असतात. एक म्हणजे रक्तस्त्रावामुळं होणारे विकार आणि दुसरं म्हणजे क्लॉटींगमुळं किंवा रक्त गोठल्यानं होणारे विकार. प्रत्येक प्रकारची वेगळी लक्षणं आहेत.
रक्तस्त्राव विकारांची लक्षणं
1) थोडं काही लागलं तरी खूप जास्त रक्तस्त्राव होणं
2) जखम सहज वाढत जाणे
3) वारंवार एपिटेक्सिस (नाकातून रक्तस्त्राव)
4) मासिक पाळीत जास्त रक्तस्त्राव होणं
5) लघवी किंवा शौचातून रक्त येणं (काळ्या रंगाची शौच होणे)
6) इजा न होताही सांध्यातून रक्तस्त्राव होणं
क्लॉटींग म्हणजेच रक्त गोठल्याच्या विकाराची लक्षणं
1) क्लॉटींग विकाराला हायपरकोअॅग्युलेबल स्टेट्स देखील म्हटलं जातं. यात नसांमध्ये ब्लड क्लॉट बनतो. हा क्लॉट दबावामुळं रक्तप्रवाहात शिरतो. यानंतर हा क्लॉट लहान रक्तवाहिन्या किंवा कॅपिलॅरीत जाऊन अडथळा निर्माण करतो. कुठल्या अवयवाच्या रक्तवाहिन्या ब्लॉक आहेत त्यावर रोगाची लक्षणं अवलंबून असतात.
क्लॉटींग विकाराची म्हणजेच हायपरकोअॅग्युलेबल स्टेट्सची लक्षणं
1) पायांवर सूज येणं (पोटऱ्या आणि घोट्या)
2) खूप वेदना होऊन क्रॅम्स येणं (कलौडिकेशन)
3) छातीत दुखणं
4) श्वास घेण्यास त्रास होणं
5) श्वासोच्छावास जोरात होणं
6) बीपी लो होणं
7) हार्ट बिट वाढणं
काय आहेत याची कारणं ?
रक्तस्त्राव विकाराची कराणं
1) अनुवांशिकता – हिमोफिलिया हा सर्वत्र आढळणारा रोग आहे जो जेनेटीक म्युटेशन मध्ये क्लॉटींग घटके खराब झाल्यानं होतो.
2) व्हिटॅमिन के ची कमतरता – जर व्हिटॅमिन केची कमतरता असेल तर रक्तस्त्राव होण्याची समस्या येऊ शकते.
3) यकृताचे रोग किंवा यकृत काम न करणं – सिर्होसिसस, हेपिटायटीस किंवा फॅटी जनरेशनमुळं यकृताचं नुकसान होतं. यामुळं क्लॉटींग घटकाची निर्मिती कमी होऊन रक्तस्त्राव विकार होतो.
4) औषधी प्रेरीत – अॅस्पिरीन आणि वॉरफरीन यासारखी काही औषधं रक्त क्लॉटींगची प्रक्रिया बदलण्यासाठी ओळखली जातात आणि त्यांचा दीर्घकाळ वापर केल्यानं समस्या येऊ शकतात.
क्लॉटींग विकाराची हायपरकोअॅग्युलेबल स्टेट्सची कारणं
1) कर्करोग
2) किमोथेरपी एजंट्स जसे की, टेमोक्सिफेन, थॅलिडोमाईड इत्यादी.
3) भाजणे, आघात किंवा शस्त्रक्रिया
4) गर्भधारणा
5) लठ्ठपणा
कसं केलं जातं याचं निदान ?
काही विशिष्ठ ब्लड टेस्ट या रोगाचं निदान करण्यासाठी मदत करतात. यातील काही पुढीलप्रमाणे –
1) सूंपर्ण ब्लड काऊंड – जर प्लेटलेट लेव्हल कमी असेल तर क्लॉटींगचे विकार होऊ शकतात.
2) रक्तस्त्रावाची आणि क्लॉटींगची वेळ – रक्तस्राव आणि क्लॉटींगची वेळ शोधली तर कुठल्या प्रकराच्या समस्या आहेत ते समजतं. (ही टेस्ट आता करत नाहीत. कारण आता प्रॉथ्रोम्बीन टाईम आणि पार्शल थ्रोम्प्लास्टाईन टाईमद्वारे हे केले जाते.)
3) प्रोथ्रोम्बीन टाईम (पीटी) – इंटर्नल नॉर्मलाईज्ड रेशो(आयएनआर) पातळी मोजली जाते. यामुळं ब्लड क्लॉटींगची वेळ शोधता येते.
4) अॅक्टीवेटेड पार्शल थ्रोम्बोप्लास्टीन टाईम (एपीटीटी) – ब्लड क्लॉटींगची वेळ शोधण्यासाठी ही टेस्टही उपयोगी पडते.
काही विशिष्ठ चाचण्यांमध्ये प्रोटीन सी अॅक्टीविटी, प्रोटीन एस अॅक्टीविटी, अँटी थ्रोम्बीन अॅक्टीविटी आदींचा समावेश होतो.
ब्लड क्लॉटींग विकाराचे उपचार
ब्लड क्लॉटींग विकाराचे उपचार हे रोगाच्या कारणांवर अवलंबून असतात. हे उपचार कारण-आधारीत, लक्षणसूचक असू शकतात.
याच्या उपचारांसाठी वापरलेली काही औषधं पुढीलप्रमाणे
1) अँटी प्लेटलेट घटक – अॅस्पिरीन आणि क्लॉपिडोग्रेल, जे प्लेटलेट एकत्रीकरण आणि क्लॉटींग कमी करतात.
2) अँटीकोअॅग्युलंट्स – वॉरफेरीन, हेपरीन, लो मोलीक्युलर हेपरीन (एलएमडब्लूएचएच) आणि फोंडापेरिनक्स ही औषधं रक्त गोठण्यास प्रतिबंध करतात आणि उच्च रक्तदाबावर उपचार करण्यास मदत करतात.
3) व्हिटॅमिन के सप्लीमेंट्स – यामुळं व्हिटॅमि के ची कमतरता भरून निघते.
4) ब्लड ट्रान्सफ्युजन किंवा प्लेटलेट्स ट्रान्सफ्युजन – प्लेटलेटची कमतरता असेल तर ब्लड प्लेटलेट्स रक्तात सोडून रक्तस्त्रावाची समस्या कमी करता येते.
5) फॅक्टर रिप्लेसमेंट थेरपी – होमोफिलियाचा उपचार करण्यासाठी उपयुक्त
टीप – वरील लेख हा माहिती म्हणून देण्यात आलेला आहे. यातून आम्ही कोणताही दावा करत नाही. त्यामुळं काहीही करण्याआधी एकदा डॉक्टरांचा किंवा तज्ज्ञांचा सल्ला नक्की घ्या. प्रोफेशनल अॅडव्हाईस म्हणून या लेखाचा वापर करू नये. काही गोष्टी काहींना सूट होतात तर काहींना सूट होत नाहीत. तसेच काही लोकांना काही पदार्थांची अॅलर्जीही असते. त्यामुळं तुम्हाला अॅलर्जी असणारे पदार्थ वापरणं टाळावं.